Böyrək–Sidik Axarı Problemlərində Ureteral Stent Setlərinin Kliniki Əhəmiyyəti, Ureteral Stentlərin İş Prinsipi və Tətbiqi

Böyrək və sidik axarı (ureter) xəstəlikləri dünya üzrə geniş yayılmış uroloji problemlər arasında ilk sıralardadır. Bu xəstəliklər zamanında müdaxilə edilmədikdə böyrəyin funksiya itkisinə, kəskin ağrı krizlərinə, infeksiyalara və uzunmüddətli orqan zədələnməsinə gətirib çıxara bilər. Sidik yollarında axının pozulması, xüsusən də ureterin tıxanması vəziyyətləri ən təhlükəli uroloji təcili hallardan biri hesab olunur. Müasir urologiyada bu halların qarşısını almaq üçün ən effektiv minimal invaziv vasitələrdən biri ureteral stentlər, xüsusilə də Double-J (JJ) tipli stentlərdir. Ureteral stent setləri yalnız dezobstruksiya üçün deyil, həm də əməliyyatlardan sonra sidik axarının qorunması və bərpası üçün klinik baxımdan böyük önəm daşıyır.

Bu genişhəcmli yazıda ureteral stentlərin nə olduğunu, necə işlədiyini, hansı hallarda tətbiq edildiyini və nəyə görə müasir tibb üçün əvəzedilməz vasitələrə çevrildiyini ətraflı şəkildə izah edəcəyik. Eyni zamanda stent setlərinin istehsal texnologiyalarının, material keyfiyyətinin və uzunömürlülük faktorlarının pasient nəticələrinə təsirini də dərin elmi-praktik kontekstdə nəzərdən keçirəcəyik.

SIDİK AXARININ QURULUŞU VƏ FUNKSİYASI: PROBLEMLƏR NECƏ BAŞLAYIR?

Sidik sistemi böyrəklər, ureterlər, sidik kisəsi və sidik kanalından ibarətdir. Böyrəkdə əmələ gələn sidik ureter vasitəsilə sidik kisəsinə ötürülür. Ureter təxminən 25–30 sm uzunluğunda, dar və elastik bir borudur. Normalda sidik, peristaltik hərəkətlər sayəsində yuxarıdan aşağıya doğru fasiləsiz şəkildə hərəkət edir.

Ancaq müxtəlif səbəblərdən ureterin müəyyən hissəsi darala və ya tamamilə tıxana bilər. Tıxanmanın baş verməsi zamanı sidik böyrəkdə yığılmağa başlayır, təzyiq artır və böyrək toxuması zədələnir. Bu proses hidronefroz adlanır. Hidronefroz qısa müddətdə belə böyrək funksiyalarını ciddi şəkildə poza bilər, buna görə də vaxtında müdaxilə həyati əhəmiyyət daşıyır.

Ən çox rast gəlinən ureter tıxanma səbəbləri bunlardır:

• Böyrək və ureter daşları
• Ureterin spontan qopması və ya şişməsi
• Sidik yollarının doğuşdan olan anomaliyaları
• Uroloji və ginekoloji əməliyyatlardan sonra yaranan çapıqlaşma
• Onkoloji xəstəliklərdə ureterin xaricdən sıxılması
• Travma və ya kəskin iltihab nəticəsində yaranan ödem

Bu halların hamısında məqsəd sidiyin sərbəst axmasını təmin etməkdir. Bunun ən effektiv yolu ureterin içərisinə stent yerləşdirməkdir.

URETERAL STENT NƏDİR?

Ureteral stent ― ucunda iki “J” formalı spiral qıvrımı olan elastik, nazik, biouyğun borudur. Spiral qıvrımlar stentin həm böyrək ləyənində, həm də sidik kisəsində sabit qalmasını təmin edir. Buna görə də bu modellər Double-J stent və ya JJ stent adlandırılır.

Stentin əsas funksiyası:

1. Ureterin açıq qalmasını təmin etmək
2. Sidiyin böyrəkdən kisəyə rahat keçməsinə imkan vermək
3. Tıxanmanın yaratdığı təzyiqi azaltmaq
4. Böyrək funksiyasını qorumaq
5. Ağrını və infeksiya riskini azaltmaq

Stentlər steril formada set şəklində təqdim olunur və təkcə stentin özündə deyil, həm də yerləşdirmə üçün lazım olan aksesuarlarında – pusher, guidewire, clamp və digər komponentlərdə xüsusi texniki dəqiqlik tələb olunur.

DOUBLE-J (JJ) TEXNOLOGİYASININ ÜSTÜNLÜKLƏRİ

JJ stentlərin ən mühüm xüsusiyyəti onların hər iki ucunda spiral qıvrımın olmasıdır. Bu qıvrımlar stentin hərəkət etməsinin, yerdəyişməsinin və sidik sistemi daxilində sürüşərək təhlükəli vəziyyət yaratmasının qarşısını alır. Ureterin peristaltik hərəkətləri və sidik axınının təzyiqinə baxmayaraq stent yerində sabit qalır.

JJ texnologiyasının üstünlükləri:

• Maksimal sabitlik – stentin düşməsinin qarşısını alır.
• Sidik axarının davamlı açıqlığı – tıxanma riski azalır.
• Ağrı və böyrək təzyiqinin azalması – hidronefrozun qarşısını alır.
• Universallıq – demək olar ki, bütün ureter problemlərində istifadə olunur.
• Minimal invaziv tətbiq – açıq əməliyyata ehtiyac qalmır.
• Pasient üçün qısa bərpa müddəti – çox vaxt ambulator şəkildə yerləşdirilir.

Bütün bunlar JJ stentləri uroloji praktikanın standartına çevirmişdir.

URETERAL STENTİN İŞ PRİNSİPİ

Stentin iş prinsipi mexaniki baxımdan sadə görünsə də, klinik təsiri olduqca genişdir. Stent ureterin içərisinə yerləşdirildikdən sonra sidiyin dar və ya bağlanmış sahədən sərbəst keçməsinə imkan yaradır.

Bu proses aşağıdakı şəkildə baş verir:

1. Ureterin dar və ya sıxılmış hissəsi açıqlığını itirir
   Stent bu daralmış hissənin içərisindən keçərək onu içəridən dəstəkləyir.
2. Sidik axını bərpa olunur
   Sidik artıq maneəsiz şəkildə böyrəkdən sidik kisəsinə keçir.
3. Böyrəkdəki təzyiq azalır
   Hidronefroz və böyrək zədələnməsinin qarşısı alınır.
4. Ağrı və iltihab əlamətləri azalır
   Sidik yığılması aradan qalxdığı üçün pasientin ağrısı əhəmiyyətli dərəcədə azalır.
5. İnfeksiya riski azaldılır
   Sidiyin yığılması bakteriyaların çoxalmasına şərait yaradır; axın bərpa olunduqda infeksiya riski də azalır.

Stent qoruyucu bir mexanizm kimi fəaliyyət göstərir və sidik sisteminin funksiyasını müvəqqəti olaraq sabit saxlayır.

URETERAL STENTLƏRİN TƏTBİQİ: HANSİ HALLARDA QEYRİ-ALTERNATİVDİR?

Stent yerləşdirilməsi bir sıra tibbi hallarda standart müalicə protokolunun tərkib hissəsidir. Tibbi göstərişlər aşağıdakılardır:

1. Böyrək və ureter daşları

• Daş ureteri tıxayırsa
• Daşın hərəkəti zamanı ödem yaranırsa
• Daşın lazer litotripsiya əməliyyatından əvvəl və ya sonra
  Stent axını bərpa edərək böyrəyi qoruyur.

2. Onkoloji xəstəliklərdə ureterin sıxılması

• Prostat xərçəngi
• Serviks və ya uterin xərçəng
• Kolorektal şişlər
  Bu hallarda ureter xaricdən sıxılır və stent daxildən dəstək funksiyası görür.

3. Sidik yollarının iltihabi xəstəlikləri

Kəskin ödem ureteri daralda bilər və stent yerləşdirilməsi təzyiqi azaldır.

4. Uroloji əməliyyatlardan sonra qoruma məqsədilə

• URS
• PCNL
• Açıq böyrək və ya ureter müdaxilələri
  Əməliyyatdan sonra ureterin sağalma prosesində açıqlığı təmin edilir.

5. Doğuşdan olan anatomik problemlər

Vezikoureteral reflüks, daralmalar və s.

6. Travmalar

Ureter cərrahi və ya küt travma nəticəsində zədələnibsə.

Bu halların demək olar ki, hamısında stentləşdirmə böyrək funksiyasının qorunması baxımından zəruridir.

UZUNÖMÜRLÜ (LONGLIFE) STENTLƏRİN KLINİK ÜSTÜNLÜKLƏRİ

Müasir istehsal texnologiyaları ureteral stentlərin uzunmüddətli istifadəsi üçün xüsusi materiallar hazırlamağa imkan verir. LongLife tipli stentlər aşağıdakı üstünlüklərə malikdir:

• Daha yüksək elastiklik və formaya uyğunlaşma
• Daşlaşma və duz çökməsinin azalması
• Biofilm formalaşmasının minimal səviyyəyə düşməsi
• Uzunmüddətli klinik sabitlik
• Pasient komfortunun yaxşılaşması

Ənənəvi stentlərdə 1–3 ayda dəyişdirmə tələb olunduğu halda, LongLife modelləri 6–12 ayadək istifadə edilə bilir. Bu xüsusiyyət xroniki xəstəliklərdə böyük üstünlükdür.

URETERAL STENT SETİNİN TƏRKİBİ: NİYƏ VACİBDİR?

Stent setləri adətən aşağıdakı komponentlərdən ibarət olur:

• Ureteral stent (Double-J)
• Pusher – stentin yönləndirilməsi üçün
• Guidewire – stentin ureterə daxil edilməsində bələdçi
• Clamp və digər aksessuarlar
• Steril qablaşdırma (EO sterilizasiya)

Bu komponentlərin hər biri cərrah üçün prosedurun təhlükəsiz və dəqiq aparılmasında mühüm rol oynayır.

TƏTBİQ PROSESİ: STENT NECƏ YERLƏŞDİRİLİR?

Ureteral stentin yerləşdirilməsi adətən qısa, minimal invaziv prosedurdur və çox vaxt ümumi narkoz tələb etmir. Proses belə aparılır:

1. Cərrah sistoskopiya aparır və sidik kisəsinə daxil olur.
2. Guidewire ureterə yönləndirilir.
3. Stent guidewire üstündən ureterə irəlilədilir.
4. Ucların “J” formasında açıldığından əmin olunur.
5. Sidik kisəsi və böyrək tərəfində stentin sabitliyi yoxlanılır.

Prosedur çox vaxt 10–20 dəqiqə çəkir.

PASİENT DENEYİMİ: STENT NECƏ HİSS OLUNUR?

Pasientlər stentlə yaşaya bilirlər və əksər hallarda gündəlik həyatlarına qalırlar. Bununla belə bəzi simptomlar müşahidə edilə bilər:

• Sidik ifrazında tezlik
• Sidik kisəsi nahiyəsində yüngül ağrı
• Yanma hissi
• Bəzən bel nahiyəsində sancı hissi
• Sidikdə az miqdarda qan izləri

Bu simptomlar stentin orqanizmə uyğunlaşması ilə əlaqədardır və adətən bir neçə gün ərzində azalır.

STENTİN ÇIXARILMASI VƏ YA DƏYİŞDİRİLMƏSİ

Stentlərin uzunmüddətli qalması tövsiyə olunmur. Bunun səbəbi:

• daşlaşma riski
• biofilm yığılması
• infeksiya riski

Standard stentlər üçün dəyişdirmə intervalı adətən 1–3 ay, LongLife modellərdə 6–12 aydır.

STENTLƏRİN GƏLƏCƏYİ: SMART UROLOGIYANIN YENİ İSTİQAMƏTİ

Son illərdə ureteral stent texnologiyası sürətlə inkişaf edir. Aşağıdakı yeniliklər artıq klinik sınaqdadır:

• Antibakterial səth örtükləri
• Sensor inteqrasiya olunan stentlər – təzyiq və axın səviyyələrini ölçə bilər
• Bioloji parçalanan stentlər – çıxarma tələb etmir
• Ağrı və spazm azaltmaq üçün dərman örtüklü stentlər

Bu texnologiyalar yaxın illərdə klinik praktikaya geniş şəkildə daxil olacaq.

NƏTİCƏ

Ureteral stentlər böyrək və sidik axarı problemlərində böyrəyin qorunması üçün ən effektiv və ən təhlükəsiz vasitələrdən biridir. Onlar sidik axarının açıqlığını bərpa edir, hidronefrozun qarşısını alır, ağrını azaldır, böyrək funksiyasını stabil saxlayır və təcili uroloji müdaxilələrdə həyati rol oynayır.

Double-J texnologiyasının sabitliyi, LongLife stentlərin uzunömürlülüyü və müasir materialların pasient üçün yaratdığı komfort ureteral stentləri müasir urologiyanın vazkeçilməz komponentinə çevirir. Klinik praktikada onların tətbiqi təkcə simptomları aradan qaldırmır, həm də xəstənin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır.

Ureteral stent setləri – düzgün seçildikdə və peşəkar şəkildə tətbiq edildikdə – həm tikiki məqsədlərə xidmət edir, həm də böyrək sağlamlığının uzunmüddətli qorunmasında müqayisəsiz dəyər yaradır.